Udar mózgu: przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie

2019-05-14

Monika Majewska

Udar mózgu jest bardzo niebezpieczny. Jeśli rozpoznasz pierwsze objawy udaru, naprawdę możesz uratować komuś życie. Pamiętaj! Bez względu na to, czy to udar krwotoczny czy udar niedokrwienny, liczy się każda chwila! Sprawdź, jakie są przyczyny i objawy udaru mózgu. Jak przebiega leczenie pacjentów z udarem? I jak powinna wyglądać rehabilitacja po udarze?

Spis treści:

1. Udar mózgu - rodzaje
• udar niedokrwienny
• udar krwotoczny
• udar żylny
• mikroudar (mały udar, mini udar)
2. Udar mózgu - objawy
3. Udar mózgu - skutki
4. Udar mózgu - pierwsza pomoc
5. Udar mózgu - przyczyny i czynniki ryzyka
6. Udar mózgu - diagnostyka
7. Udar mózgu - leczenie
8. Udar mózgu - rehabilitacja po udarze mózgu
9. Udar mózgu - zapobieganie

Udar mózgu to nagłe, miejscowe zaburzenie krążenia krwi w mózgu. W Polsce co roku udar mózgu dosięga ok. 80 tys. osób, z czego aż 30 tys. umiera w ciągu miesiąca. Warto zaznaczyć, że ok. 5 proc. z tych 80 tys. jest w młodym wieku. Choć zdecydowana większość pacjentów, którzy mają udar mózgu, to osoby starsze (średnia wieku to 60 lat), to udary zdarzają się także u osób młodych (od 20 do 35 lat).
Spośród tych, którym udaje się przeżyć ostrą fazę udaru, 20 proc. wymaga stałej opieki, 30 proc. pomocy w niektórych codziennych czynnościach, zaś 50 proc. pacjentów po udarze mózgu odzyskuje niemal pełna sprawność, jest samodzielna, może wrócić do pracy.
Ale powrót do zdrowia po udarze zależy od tego, jak szybko chorzy trafi pod specjalistyczną opiekę. Niedokrwione neurony obumierają w tempie 1,8 mln na minutę. Z każdą minutą obumiera więc część mózgu. A więc życie i zdrowie naszych bliskich często zależy od tego, czy w chwili zagrożenia będziesz umiała właściwie i szybko zareagować.

Udar mózgu - rodzaje

• udar niedokrwienny

Udar niedokrwienny mózgu, inaczej zawał mózgu, to najczęściej występująca postać udaru mózgu. Stanowi 70-80% wszystkich jego przypadków. Jego przyczyną jest niedokrwienie, czyli nagłe zatrzymanie dopływu krwi do mózgu. Do niedokrwiennego udaru mózgu dochodzi, gdy skrzep krwi lub blaszka miażdżycowa zatka wnętrze naczynia, które doprowadza krew do mózgu.

• udar krwotoczny

Udar krwotoczny mózgu powstaje wskutek rozerwania naczynia mózgowego, powodując wynaczynienie krwi w obrębie mózgowia. Krew poza naczyniami całkowicie niszczy tkanki, z którymi się styka. Stanowi ok. 15% przypadków udaru mózgu.
Wyróżnia się dwa rodzaje udaru krwotocznego:
a) krwotok śródmózgowy - powstaje w wyniku pęknięcia tętniczki mózgowej
b) krwotok podpajęczynówkowy - to wylanie się krwi do przestrzeni otaczającej mózg

• udar żylny

Jest wynikiem zakrzepicy żył mózgowych lub zatok żylnych opony twardej. Występuje bardzo rzadko.

• mikroudar (mały udar, mini udar)

Miniudar (inaczej mały udar, mini udar, przemijające niedokrwienie mózgu) to schorzenie związane z nagłym zaburzeniem dostarczania krwi do mózgu.
Chociaż objawy ustępują dość szybko, nawet w ciągu godziny, mogą wystąpić kilkakrotnie i są zwykle zwiastunem dużego udaru. Szacuje się, że u co piątej osoby po miniudarze prawdziwy udar może wystąpić w ciągu kilku dni lub tygodni.

Przeczytaj także:

Test: jak rozpoznać udar mózgu

Sprawdź, czy grozi ci UDAR? Jakie są przyczyny udaru?

Oddział Udarowy. Na czym polega specyfika pracy na oddziale dla udarowców?

Udar mózgu - objawy

Objawy udaru mózgu to:²

• niedowład, porażenie lub zaburzenia czucia połowicze (występujące tylko po jednej stornie ciała)
• zaburzenia mowy (mowa niewyraźna, bełkotanie, utrata zdolności mówienia, trudności w zrozumieniu mowy)
• zaburzenia widzenia – charakterystyczne jest niedowidzenie na jedno oko lub niedostrzeganie połowy pola widzenia (prawej lub lewej). Może pojawić się także podwójne widzenie
• zawroty głowy i bóle głowy z uczuciem wirowania otoczenia, z towarzyszącymi nudnościami, wymiotami
• zaburzenia równowagi

– Najczęstsze objawy w tzw. ostrej fazie udaru mózgu to objawy motoryczne, a więc niedowłady kończyn, ręki lub nogi, albo jednocześnie górnej i dolnej kończyny najczęściej po tej samej stronie. Objawem udaru jest także asymetria dolnej części twarzy w zakresie ust. Kącik ust jest obniżony po jednej stronie, fałd nosowo-wargowy wygładzony i to również powoduje bardziej niewyraźną mowę – mówi w rozmowie z agencją informacyjną Newseria Lifestyle dr hab. n. med. Jacek Rożniecki, kierownik Kliniki Neurologii, Udarów Mózgu i Neurorehabilitacji Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Kolejnym objawem świadczącym o tym, że mamy do czynienia z udarem mózgu, są zaburzenia mowy i problemy z porozumiewaniem się. – Rzadziej występują takie objawy jak np. podwójne widzenie [...] Czasami mogą wystąpić zawroty głowy i zaburzenia równowagi, zaburzenia chodu - dodaje ekspert.
Objawy udaru mózgu nie u każdego pojawiają się od razu. Najpierw mogą wystąpić objawy ostrzegawcze. Jest to tzw. mały udar, znany także pod nazwą przemijającego niedokrwienia mózgu. Objawy małego udaru utrzymują się zwykle 15-60 minut, najdłużej 24 godziny i same ustępują całkowicie. Co piąty chory ma objawy ostrzegawcze, zanim zachoruje na udar dokonany.
Źródło: youtube.com/Damy Radę

Udar mózgu - skutki

Skutki udaru mózgu to:³

• niepełnosprawność ruchowa (25‒50% przypadków) - zwłaszcza niedowład połowiczy, a także zaburzenia napięcia mięśniowego
• zaburzenia procesów poznawczych (30‒35% przypadków) - zaburzenia pamięci, otępienie, zaburzenia koncentracji uwagi, zaburzenia postrzegania
• zaburzenia emocjonalne (25‒60% przypadków) - apatia lub depresja, przymusowy śmiech lub płacz, stany maniakalne, napady lęku lub lęk uogólniony
• napady padaczkowe (3‒30% przypadków) - napady wczesne lub późne
• powikłania ogólnoustrojowe - zakażenia dróg moczowych, odleżyny,zapalenia płuc, powikłania zakrzepowo-zatorowe
• ograniczenie aktywności społecznej (zależnie od stopnia niesprawności) - utrata dotychczasowego statusu społecznego, obniżenie stopy życiowej, izolacja od otaczającego świata

Udar mózgu - pierwsza pomoc

Jeżeli dostrzeżesz ww. objawy u bliskiej ci osoby, poproś, aby:

• uśmiechnęła się - jeśli widzisz, że podnosi tylko połowę ust, druga część twarzy może być porażona
• jednocześnie podniosła nad głowę obie ręce - Gdy nie może tego zrobić, masz dowód, że niedowład objął połowę ciała
• powtórzyła proste zdanie, np. dziś jest ładna pogoda. Jeśli mówi niewyraźnie lub wcale nie może wykrztusić słowa, może to oznaczać udar

Wtedy postępuj wg. następującej instrukcji:
1. wezwij pogotowie ratunkowe, nie podawaj poszkodowanemu ani picia, ani jedzenia
2. jeśli poszkodowany jest przytomny, ułóż go w wygodnej dla niego pozycji
3. jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, ułóż go w pozycji bocznej ustalonej

Udar mózgu - przyczyny i czynniki ryzyka

Wśród czynników ryzyka udaru mózgu wyróżnia się te niemodyfikowalne (na które nie mamy wpływu) i czynniki ryzyka, na które mamy wpływ.
Najważniejszy i najczęstszy czynnik ryzyka udaru mózgu to nadciśnienie tętnicze. Ustawienie ciśnienia tętniczego w granicach ideału (120/80 mm Hg) obniża ryzyko udaru aż o 30-40 proc.

Czynniki ryzyka, na które nie mamy wpływu	Czynniki ryzyka, na które mamy wpływ
wiek (powyżej 55 lat – nie oznacza to, że młode osoby nie zapadają na udar, tylko że częstość występowania udarów rośnie z wiekiem) płeć (częściej u kobiet niż u mężczyzn) rasa (częściej chorują osoby rasy czarnej) czynniki genetyczne	nadciśnienie tętnicze choroby serca (migotanie przedsionków, wady serca palenie papierosów cukrzyca choroby naczyń (zwłaszcza zaawansowana miażdżyca) zaburzenia gospodarki lipidowej otyłość lub duża nadwaga zespół bezdechu sennego nadużywanie alkoholu

Warto wiedzieć, że istnieją czynniki ryzyka udaru typowe dla kobiet. Naukowcy z Brigham and Women's Hospital w Bostonie (USA)¹ zbadali potencjalne czynniki ryzyka udaru, które są unikalne właśnie dla kobiet:¹

• poziomy hormonów, a konkretnie niski poziom hormonu dehydroepiandrosteronu (DHEAS)
• hormonalna terapia zastępcza
• antykoncepcja hormonalna - przyjmowanie doustnego estrogenu lub złożonych doustnych środków antykoncepcyjnych
• wczesny wiek pierwszej miesiączki (mniej niż 10 lat)
• wczesny wiek menopauzy (poniżej 45 lat)
• powikłania ciążowe - cukrzyca ciążowa, stan przedrzucawkowy, nadciśnienie tętnicze w czasie ciąży lub bezpośrednio po niej

Naukowcy zwracają uwagę, że nie każda kobieta, u której występuje jeden lub więcej czynników, będzie miała udar mózgu. Jednak, ich zdaniem, lekarze powinni zwrócić szczególną uwagę na takie pacjentki.

Udar mózgu - diagnostyka

Pacjent z udarem mózgu powinien trafić jak najszybciej na oddział neurologiczny, dysponujący tomografem komputerowym, aby w ciągu kilku godzin otrzymać specjalistyczną pomoc. Badanie tomograficzne jest niezwykle ważne, ponieważ pozwala zobaczyć obszar mózgu dotknięty choroba i określić jej rodzaj. Jeśli nie można wykonać tomografii, robi się punkcje lędźwiową, czyli pobiera specjalną igłą płyn mózgowo- rdzeniowy.
USG dopplerowskie pozwala ocenić stan tętnic szyjnych, które mogą być zablokowane przez zator. Sprawdza się również poziom krzepliwości krwi. Jeżeli chory jest przytomny, wykonuje się też badanie neurologiczne (sprawdza się poprawność odruchów, ocenia siłę i sprawność mięśni, bada reakcje źrenic na światło). To wszystko pozwala precyzyjnie wyznaczyć obszar zniszczenia mózgu.

Udar mózgu - leczenie

W przypadku udaru krwotocznego jest mało metod skutecznego leczenia, jednak w przypadku udaru niedokrwiennego jest duża szansa na wyleczenie, o ile pacjent szybko trafi do szpitala.
W przypadku udaru niedokrwiennego mózgu podaje się lek, który rozpuszcza skrzeplinę. Szybka i skuteczna interwencja daje pacjentowi szanse na odzyskanie mowy i siły mięśniowej w porażonych kończynach. Jeżeli chory otrzyma lek w ciągu ok.  3 godzin od wystąpienia objawów udaru, istnieją duże seanse na zminimalizowanie neurologicznych powikłań choroby, głównie niedowładów i zaburzeń mowy.
Zazwyczaj chory leży w szpitalu 3 tygodnie. To czas, który decyduje o przyszłości, czyli sprawności intelektualnej i fizycznej. To też okres, gdy najszybciej przebiega regeneracja organizmu. Później wszystkie zmiany cofają się znacznie wolniej.
Ważna jest także odpowiednia dieta po udarze. Badania wykazują, że u części pacjentów o przebytym udarze stwierdza się cechy niedożywienia, które istotnie zwiększa ryzyko występowania powikłań po udarze, takich jak, np.  infekcje i odleżyny. Utrata masy mięśniowej utrudnia podjęcie skutecznej rehabilitacji i przedłuża czas pobytu chorego w szpitalu. Niedożywienie zmniejsza szanse na odzyskanie sprawności po udarze, zwiększa też ryzyko zgonu.

• Dieta po udarze. Jak żywić chorego po udarze?

To ci się przyda

Można w dużym stopniu zapobiec uszkodzeniu mózgu, jeśli pacjent trafi do szpitala w ciągu ok. 2 godzin od wystąpienia udaru. Jest jeszcze szansa na udrożnienie zamkniętego naczynia mózgowego i przywrócenie krążenia w obszarze, który wprawdzie jest niedokrwiony, ale wciąż jeszcze żywy. Po 5–6 godzinach dochodzi do trwałych i nieodwracalnych zmian w tym obszarze mózgu, który uległ niedokrwieniu.

Nowoczesne metody leczenia udaru mózgu [wideo]

W Polsce stosuje się coraz więcej nowoczesnych metod leczenia udaru mózgu, ponieważ dotyka ona w naszym kraju aż 70 tys. osób rocznie. Pierwszym etapem leczenia udaru mózgu jest przywrócenie krążenia u osoby, która go przeszła. Jedną z metod, za pomocą których się to udaje jest mechaniczna trombektomia. O nowoczesnych metodach leczenia udaru mózgu opowiada dr hab. n. med. Adam Kobayashi z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Udar mózgu - rehabilitacja po udarze mózgu

Rehabilitacja po udarze mózgu rozpoczyna się w oddziale neurologicznym lub udarowym często już w dniu przyjęcia do szpitala i jest kontynuowana w oddziale rehabilitacyjnym, w przychodni lub – jeśli zachodzi taka konieczność – w domu chorego. Rehabilitacja jest szansą dla wielu pacjentów dotkniętych udarem mózgu na powrót do normalnego i aktywnego życia.

Polecany artykuł:

Rehabilitacja po udarze: zasady opieki medycznej

Udar mózgu - zapobieganie

1. Kontrola ciśnienia tętniczego - zaleca się utrzymywanie wartości ciśnienia tętniczego poniżej 140/90 mm Hg, a u osób obciążonych cukrzycą i chorobami nerek do 130/80 mm Hg
2. Nie pal tytoniu i nie pij alkoholu
3. U osób pijących alkohol zaleca się ograniczenie jego spożycia najwyżej do 2 drinków dziennie u  mężczyzn i 1 u kobiet.
4. Zwiększ aktywność fizyczną - skutkuje to zmniejszeniem zapadalności na schorzenia sercowo-naczyniowe, także udar mózgu. Rekomendowany jest regularny wysiłek fizyczny, umiarkowanie intensywny, przez min. 30 minut dziennie (szybki marsz, jogging, jazda na rowerze, aerobik).
5. Stosuj dietę ubogą w sód i bogatą w potas (sprzyja redukcji nadciśnienia tętniczego), częste spożywanie owoców i warzyw oraz ograniczenie tłuszczów zwierzęcych.
6. Trzymaj wagę ciała w normie. Jeśli masz nadwagę lub otyłość, zrzuć zbędne kilogramy - szczególnie, że jest otyłość lub nadwaga jest powiązana z innymi czynnikami ryzyka jak nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia, cukrzyca.
7. Kontroluj poziom cukru we krwi
8. Ogranicz stres.

Gdzie rodzina pacjenta po udarze może i powinna szukać pomocy? Opowiada mgr Agata Wróblewska z Fundacji Udaru Mózgu